Ik was 32 toen ik voor het eerst echt besefte dat mijn slechthorendheid niet alleen mijn oren, maar ook mijn hoofd beïnvloedde. Niet alleen het constant moeten vragen om herhaling, het knikken alsof ik alles begreep, of het vermijden van drukke cafés – het was vooral het gevoel dat ik steeds een stapje achter liep. Dat ik niet mee kon doen, niet echt. En dat voelt eenzaam. Heel eenzaam.
Uit onderzoek blijkt dat ik niet de enige ben. Slechthorendheid heeft niet alleen invloed op hoe we geluiden horen, maar ook op hoe we ons voelen. Depressie, angst, stress en eenzaamheid komen vaker voor bij slechthorenden dan bij mensen zonder gehoorproblemen. En toch praten we er zelden over. Alsof het normaal is om je moe, gefrustreerd of zelfs hopeloos te voelen als je niet goed kunt horen.
In deze blog deel ik wat ik heb geleerd over het verband tussen slechthorendheid en mentale gezondheid. En vooral: hoe je jezelf kunt ondersteunen als slechthorende, en hoe horenden kunnen helpen. Want samen kunnen we het verschil maken.
Het verband tussen slechthorendheid en mentale gezondheid
Isolatie en eenzaamheid
Slechthorenden voelen zich vaak buitengesloten. Als je moeite hebt om gesprekken te volgen, trek je je onbewust terug. Je gaat minder afspreken, vermijdt feestjes of vergaderingen, en voelt je steeds vaker alleen. Dat is niet gek: als communiceren moeite kost, wordt het makkelijker om maar thuis te blijven. Maar datzelfde terugtrekken versterkt het gevoel van eenzaamheid. Onderzoek toont aan dat slechthorenden vaker last hebben van sociale isolatie en verminderd zelfvertrouwen.
Voorbeeld: Geeske, een illustratrice die vanaf haar geboorte slechthorend is, vertelt dat ze jarenlang het gevoel had dat mensen dachten dat ze “dom” was, omdat ze niet altijd reageerde op wat er gezegd werd. “Ik trok me terug, omdat ik niet nog een keer wilde uitleggen dat ik het gewoon niet had gehoord.”
Lees het hele verhaal van Geeske op: https://www.eo.nl/artikel/geeske-is-slechthorend
Tips voor horenden:
- Wees geduldig en begripvol. Als een slechthorend iemand zich terugtrekt, is dat vaak geen keuze, maar een manier om frustratie te vermijden. Moedig hen aan om mee te doen, maar forceer niets.
- Maak contact makkelijker. Kies bijvoorbeeld een rustige plek om af te spreken, waar achtergrondgeluid minimaal is.
Luistermoeheid
Voor veel slechthorenden is dit ‘de normaalste zaak van de wereld’: aan het einde van de dag volledige uitgeput zijn. Het constant moeten concentreren om geluiden te onderscheiden, lippen te lezen en gaten in gesprekken in te vullen, put je uit. Veel slechthorenden geven aan dat ze ’s avonds “doodmoe” zijn – niet van fysieke inspanning, maar van het mentale werk dat bij horen komt kijken. Die vermoeidheid kan leiden tot prikkelbaarheid, stress en zelfs depressieve gevoelens.
Tips voor horenden:
- Geef rust. Als je merkt dat iemand moe wordt van het luisteren, stel dan voor om even pauze te nemen of het gesprek later voort te zetten.
- Praat duidelijk, maar niet te langzaam. Spreek rustig en met normale lipbewegingen. Overdreven articuleren maakt liplezen juist moeilijker.
Rouw om je gehoor
Als je gehoor achteruitgaat, is dat niet zomaar een verandering – het is een verlies. Je hebt het gevoel te missen hoe het vroeger was. Je mist gesprekken, muziek, de geluiden van de natuur. Sommige mensen doorlopen een rouwproces, met fases van ontkenning, boosheid en verdriet. Dat is normaal, maar als je blijft hangen in die gevoelens, kan het je mentale gezondheid aantasten.
Tips voor horenden:
- Erken het verlies. Zeg niet: “Ach, het valt wel mee”, maar erken dat het moeilijk is. Een simpele zin als “Ik snap dat dit verdrietig voor je is” kan al veel betekenen.
- Bied steun. Vraag wat iemand nodig heeft. Misschien is het fijn om samen naar een audioloog te gaan, of om te helpen met het zoeken naar hulpmiddelen.
Angst en onzekerheid
Slechthorenden maken zich vaak zorgen: “Wat als ik iets belangrijks mis?”, “Hoor ik de wekker morgen?”, “Wat als ik de brandalarm niet hoor?” en “Lachen mensen om me omdat ik verkeerd reageer?” Die constante onzekerheid kan leiden tot angstklachten, vooral in sociale situaties.
Tips voor horenden:
- Wees voorspelbaar. Geef aan als je van onderwerp verandert, of als je een grapje maakt. Zo voorkom je misverstanden.
- Gebruik visuele signalen. Wijs bijvoorbeeld naar de deur als de bel gaat, of tik zachtjes op tafel als je iets belangrijks gaat zeggen.
Signalen van mentale klachten herkennen
Hoe weet je of je mentale gezondheid onder druk staat? Let op deze signalen:
- Emotioneel: Je voelt je vaak verdrietig, hopeloos of boos zonder duidelijke reden. Kleine dingen irriteren je mateloos.
- Gedrag: Je trekt je terug uit sociale contacten, vermijdt situaties waar je moeite moet doen om te horen, of gebruikt alcohol/drugs om te ontspannen.
- Lichamelijk: Je bent constant moe, hebt slaapproblemen, hoofdpijn of spierspanningen.
- Cognitief: Je kunt je slecht concentreren, vergeet dingen of hebt het gevoel dat je “niet meer mee kunt komen”.
Wanneer hulp zoeken? Als deze klachten langer dan twee weken aanhouden en je dagelijks leven beïnvloeden, is het tijd om actie te ondernemen. Praat erover met je huisarts, een psycholoog of een organisatie zoals GGMD, die gespecialiseerd is in mentale gezondheid bij slechthorenden.
Tips voor horenden:
- Wees alert. Als je merkt dat iemand zich terugtrekt, vraag dan hoe het echt gaat. Soms is een eenvoudige vraag als “Hoe voel je je hierbij?” al een opening.
- Moedig hulp zoeken aan. Als iemand worstelt met gevoelens van eenzaamheid of angst, help dan om informatie te vinden over lotgenotencontact of professionele hulp.
Hoe je jezelf (en elkaar) kunt ondersteunen
1. Praktische tips voor het dagelijks leven
- Voor slechthorenden:
- Vraag mensen om je aan te kijken als ze praten, en geef aan wat je nodig hebt: “Kun je wat harder praten?” of “Kun je dat herhalen?”
- Gebruik apps zoals Live Transcribe (voor Android) of de ingebouwde transcript functie in de laatste iOS update, die gesprekken omzetten in tekst.
- Voor horenden:
- Zorg voor een goede setting. Zet je gezicht in het licht, zodat de slechthorende je lippen kan lezen. Vermijd praten met je rug naar iemand toe.
- Herhaal of verwoord anders. Als iemand je niet verstaat, herhaal dan niet hetzelfde, maar zeg het op een andere manier.
2. Sociale ondersteuning: “Je staat er niet alleen voor”
- Voor slechthorenden:
- Sluit je aan bij een (online) gespreksgroep, zoals die van Stichting Hoormij. Het helpt om te horen dat anderen dezelfde uitdagingen.
- Voor horenden:
- Leer meer over slechthorendheid. Begrip begint bij kennis. Websites zoals Hoorzaken bieden veel informatie.
- Betrek de slechthorende. Vraag wat voor hen werkt. Misschien willen ze dat je iets opschrijft, of dat je een app gebruikt om gesprekken te vertalen.
3. Mentale veerkracht versterken
- Voor slechthorenden:
- Oefen dagelijks 5-10 minuten mindfulness: focus op je ademhaling of de geluiden die je wel kunt horen. Apps zoals Headspace kunnen helpen.
- Voor horenden:
- Wees geduldig. Als een slechthorende iemand even tijd nodig heeft om te reageren, geef hen die ruimte. Haast maakt communicatie alleen maar moeilijker.
- Vier kleine successen. Als een gesprek soepel verloopt, geef dat dan aan. Een simpele zin als “Fijn dat we zo goed konden praten!” kan veel betekenen.
Verhalen uit de praktijk: “Het kan beter gaan”
Geeske (39, slechthorend sinds geboorte): “Ik dacht jarenlang dat ik gewoon ‘moeilijk’ was. Pas toen ik in therapie ging, besefte ik dat mijn frustratie en eenzaamheid te maken hadden met mijn slechthorendheid. Nu maak ik illustraties over mijn ervaringen, en merk ik dat veel mensen zich herkennen. Dat geeft me het gevoel dat ik niet alleen ben.”
Lees het hele verhaal van Geeske op: https://www.eo.nl/artikel/geeske-is-slechthorend
Lisa (horend, partner van een slechthorende): “In het begin snapte ik niet waarom mijn vriend zo moe was na een familie-etentje. Tot ik las over luistermoeheid. Nu zorgen we ervoor dat we tussendoor even rust nemen, en dat maakt een wereld van verschil.”
Conclusie: Samen maken we het verschil
Slechthorendheid is meer dan een fysieke beperking. Het raakt je emoties, je relaties en je zelfbeeld. Maar je hoeft het niet alleen te doen. Als slechthorende kun je leren omgaan met de uitdagingen, en als horende kun je een wereld van verschil maken door begrip te tonen en kleine aanpassingen te doen.
Deel je verhaal
Herken je deze uitdagingen? Laat een reactie achter of deel dit artikel met iemand die hier ook baat bij kan hebben. Samen maken we het taboe op mentale gezondheid en slechthorendheid kleiner.
Bronnen en hulpbronnen
Om deze blog te maken is gebruik gemaakt van verschillende bronnen. Deze geven nog meer achtergrond informatie en kunnen je verder helpen.
1. Hoorzaken – Gevolgen van slechthorendheid
https://www.hoorzaken.nl/gehoorproblemen/slechthorendheid/slechthorend-gevolgen/
Samenvatting:
Slechthorenden ervaren vaker sociale isolatie, verminderd zelfvertrouwen, angst, depressie en een lagere kwaliteit van leven.
Luistermoeheid is een veelvoorkomend probleem: slechthorenden zijn vaak uitgeput aan het eind van de dag door de constante inspanning om geluiden te verstaan.
Het dragen van hoortoestellen verbetert de mentale gezondheid, relaties en zelfredzaamheid.
Rouw om gehoorverlies is een normaal proces, maar kan leiden tot mentale klachten als het niet verwerkt wordt.
2. Trimbos-instituut – Slechthorendheid bij ouderen
https://www.trimbos.nl/kennis/ouderenpsychiatrie-nkop/slechthorendheid/
Samenvatting:
Slechthorendheid wordt vaak genegeerd, vooral bij ouderen, terwijl het een belangrijke factor is voor psychisch welzijn.
Verminderd spraakverstaan kan samenhangen met cognitieve achteruitgang, zoals dementie.
Aandacht voor slechthorendheid kan helpen om mentale gezondheid te behouden.
Slechthorendheid kan leiden tot oriëntatieverlies, vermoeidheid en angst.
3. GGMD – Slechthorend en mentale gezondheid
https://www.ggmd.nl/leven-met/slechthorend/
Samenvatting:
GGMD biedt ondersteuning, trainingen en professionele begeleiding voor slechthorenden met mentale problemen zoals angst, depressie, eenzaamheid en stress.
Op deze pagina vindt je tips voor communicatie zoals: wees geduldig, herhaal informatie en gebruik visuele hulpmiddelen.
Slechthorenden hebben vaak baat bij individuele begeleiding, groepsgesprekken en trainingen om met gehoorverlies om te gaan.
4. EO – Ervaringsverhaal Geeske
https://www.eo.nl/artikel/geeske-is-slechthorend
Samenvatting:
Geeske, slechthorend sinds haar geboorte, deelt haar ervaringen met onbegrip, eenzaamheid en het gevoel “buitengesloten” te zijn.
Ze benadrukt dat hoortoestellen niet alle problemen oplossen en dat er meer begrip nodig is voor slechthorenden.
Haar illustraties helpen anderen om haar ervaringen te begrijpen en het taboe op slechthorendheid te doorbreken.
5. Amsterdam UMC – Gespreksrichtlijnen tussen goed- en slechthorenden
https://www.amsterdamumc.nl/nl/patienteninformatie/gespreksrichtlijnen-tussen-goed-en-slechthorenden-1.htm
Samenvatting:
Tips voor horenden om beter te communiceren met slechthorenden: spreek duidelijk, kijk de persoon aan en gebruik visuele signalen.
Slechthorenden kunnen zich bezwaard voelen om om verduidelijking te vragen; openheid hierover helpt.
Hoortoestellen verbeteren het horen, maar herstellen het niet volledig. Begrip hiervoor is essentieel.
6. Tijdschrift voor Psychiatrie – Slechthorendheid en psychiatrische aandoeningen
https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/nl/artikelen/article/50-13133_Psychiatrische-aandoeningen-bij-mensen-met-een-gehoorbeperking
Samenvatting:
Slechthorenden hebben een hoger risico op angst, depressie, psychotrauma en suïcidaal gedrag.
Communicatieproblemen en stigma in de gezondheidszorg maken het moeilijker om hulp te zoeken.
Er is meer onderzoek nodig naar de mentale gezondheid van slechthorenden, met name naar de rol van communicatie en taal.
7. NHG-Richtlijnen – Slechthorendheid
https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/slechthorendheid
Samenvatting:
Psychosociale problemen zoals angst, depressie en stress komen vaker voor bij slechthorenden, met name bij 40- tot 60-jarigen.
Slechthorendheid is gerelateerd aan cognitieve achteruitgang en een hoger risico op depressie.
Werknemers met gehoorverlies zijn een kwetsbare groep op de werkvloer.
8. Doof.nl – Gehoorverlies en depressie
https://www.doof.nl/onderzoek-wetenschap/gehoorverlies-en-depressie-vaak-hand-hand/
Samenvatting:
Depressie komt vaker voor bij slechthorenden dan bij goedhorenden.
Gehoorverlies kan leiden tot stress, vermoeidheid en sociale isolatie, wat bijdraagt aan depressieve klachten.
Een hooroplossing (zoals hoortoestellen) kan helpen, maar soms is aanvullende begeleiding nodig om mentale klachten aan te pakken.
9. Succesvol Slechthorend – Nieuwsbrief
https://www.succesvolslechthorend.nl/
Samenvatting:
Succesvol Slechthorend gaat over omgaan met je gehoorverlies op de werkvloer. In de wekelijkse nieuwsbrief lees je tips, tricks en inspiratie om jouw dromen waar te maken.